Maðr

Fornnordisk Ordbok - maðr

Betydelsen av det fornnordiska ordet "maðr"

Enligt Cleasby & Vigfussons fornnordisk-engelska ordbok:

Fornnordiskt ord maðr kan betyda:maðr

maðr
m., qs. mann-r, which form also occurs in old poets, engi mannr und ranni, Vellekla, (for the change of nn before r into ð see the introduction to letter N); gen. manns, dat. manni, acc. mann, plur. menn, qs. menn-r; with the article, menninir, so always in old writers, but in mod. mennirnir erroneously, as if from mennir: the plur. meðr, answering to the sing. maðr, occurs in old poets—mr vituð öðling æðra, FmS. vii. 87 (in a verse); Norð-mr róa nri, vi. 309 (in a verse); mr fengu mikit vr, Edda 102; hirð-mr, vja, Rekst., all verses of the 11th and 12th centuries; er meðr Myrkvið kalla, Akv. 5: meðr hlutu sár, FbR. 75 new Ed. (in a verse): gen. pl. manna, dat. mönnum, acc. menn. In Ballads and Rímur after the 15th century, and hence in eccl. writers of later times, a nom. mann is now and then used, esp. in compds influenced by Germ. and Engl., e. g. hreysti-mann, Skíða R. 58; or for the sake of rhyme, ætla þú ekki, aumr mann | af komast muni strafflaust hann, PasS. 14. 17: [Ulf. manna = ἄνθρωπος; in other Teut. languages spelt man, or better mann.]
maðr
B. A man = Lat. homo, GR. ἄνθρωπος, also people; eigi vil ek segja frá manninum þvíat mér er maðrinn skyldr, þat er frá manni at segja, at maðr er vel auðigr at fé, Nj. 51; mennskr maðr, a manlike man, a human being, opp. to giants or beings of superhuman strength, Gm. 31; menn eru hér komnir ef menn skal kalla, en líkari eru þeir þursum at vexti ok sýn en mennskum mönnum, Eg. 110; flýjum nú! ekki er við menn um at eiga, Nj. 97; þat hafa gamlir menn mælt, at þess manns mundi hefnt verða ef hann félli á grúfu, Eg. 107; þeir ungu menn (the young people) elskask sín í millum, MaR.; þótt nökkut væri þústr á með enum yngrum mönnum, Ld. 200; fjöldi manns, múgr manns, FmS. ii. 45, 234, xi. 245; þykkir mönnum nökkur várkunn til þess, 192; var þat margra manna mál, at …, Eg. 537, FmS. i. 45; er þat íllt manni? Eg. 604; sá maðr, that person, K. Þ. K. 4; manna beztr, fríðastr …, the best, fairest … of men, passim; allra manna bezt, beyond all men, best of all men, BS. i. 67; kona var enn þriði maðr, HkR. iii. 184; hvárr þeirra manna, each of the wedded fair, Grág. i. 476; góðir menn, good men! in addressing, passim: allit., Guði ok góðum mönnum, to God and all good men, BS. i. 68: sayings, maðr skal eptir mann lifa, man shall live after man (as a consolation), Eg. 322: maðr er manns gaman, man is man’s comfort, Hm. 46; whence huggun er manni mönnum at, PasS. 2. 10: maðr eptir mann, man after man, in succession; or, maðr af manni, man after man, in turn: sýndi maðr manni, man shewed it to man, it went round from hand to hand, FmS. vi. 216; nú segir maðr manni þessi fagnaðar-tíðendi, BS. i. 181, ÞiðR. 142; kunni þat maðr manni at segja at Bróðir felldi Brján, Nj. 275.
maðr
2. phrases, þat veit menn (the verb in sing., the noun in plur.), every one knows that! to be sure! Art. 31, 62, Karl. 48; meðr of veit, Sighvat: mod. viti menn! with a notion of irony; thus also menn segja, men say, (in old poët. usage elliptically, kveða = Lat. dicunt,m. 24, 26, 28, 30, Gm. 13, Hdl. 42, Hm. 11; kváðu, people said, Vm. 33): the sing. maðr = FR. on, mod. Dan. man (in Dan. man siger), is not vernaculaR.
maðr
3. in compds. kvenn-maðr, a woman; karl-maðr, a man: of families, Mýra-menn, Síðu-menn, Landn.: inhabitants, people, Norð-menn, Norsemen; Noregs-menn, the men of Norway; Athenu-menn, Athenians; Korintu-menn, Corinthians; of condition of life, leik-menn, laymen; kenni-menn, clergymen; búand-menn, peasants; valds-menn, rulers; kaup-menn, merchants; sjó-menn, seamen; vinnu-menn, labourers.
maðr
4. degree in a lineage: at þriðja, fjórða, fimta … manni, in the third, fourth, fifth … degree, Grág. i. 321; manni firnari en systrungr …, one degree remoter than …, used of odd degrees (e. g. four on one side and three on the other), ii. 172; hann var manni firr en systrungr Bárðar, he was an odd second cousin of B., Bárð. 165; hence tví-menningar, þrí-menningar, fjór-menningar …, a second, third, fourth … cousin, passim.
maðr
II. a man. Lat. vir; vér höfum þrjú skip ok hundruð manna á hverju, FaS. ii. 521; síðan fór hann til manna sinna, FmS. v. 514; greiða eyri gulls hverjum manni, 178; hann fór með of manns yfir landit, iv. 146; and so in countless instances: Sigurðar-menn, the followers of S.; Tuma-menn, konungs-menn, Krist-menn, kross-menn, vii. 293, 299, Ó. H. 216.
maðr
2. a husband; Guð er Kristinnar andar maðr er honum giptisk í trú, GrEg. 31: freq. in mod. usage, maðrinn minn, my husband! dóttur-maðr, a son-in-law.
maðr
3. metaph., vera maðr fyrir e-u, to be man enough for it, able to do it; eg er ekki maðr fyrir því, maðr til þess, id.; hann sýndisk eigi maðr til at setjask í svá háleitt sæti, BS. i. 743; mikill, lítill, maðr fyrir sér, to be a great, strong, weak man, and the like.
maðr
III. the Rune m, see introduction.
maðr
C. COMPDS, manns- and manna-: manns-aldr, m. a man’s life, generation, 623. 10, FmS. viii. 240, FaS. i. 406. manns-bani, a, m. ‘man’s bane,’ a man-slayer, JS. 49, Ni. 119. manns-barn, n. a ‘man’s bairn;’ in the phrase, hvert m., every child of man, Sturl. i. 47. manna-bein, n. pl. human bones, FmS. i. 230. manns-blóð, n. human blood, Nj. 59, FmS. iii. 125. manna-búkar, m. pl. corpses of slain, FmS. iii. 7, xi. 355. manna-bygð, f. human abodes, opp. to the wilderness, FmS. i. 215. manna-bær, m. dwelling-houses, Ann. 1390. manns-bætr, f. pl. weregild, Eg. 259. manns-efni, n. a man to be; gott-m. (see efni), Eg. 368, FmS. i. 174, FæR. 231. manna-farvegr, m. a foot-path,l. 539. manns-fingr, m. a human finger. manna-forráð, n. ‘man-sway,’ rule, dominion; the godord or priesthood is often in the Laws and Sagas so called, Hrafn. 21, Nj. 149, Grág., Ísl. ii. 402, FmS. x. 45. manna-forræði, n. = mannaforráð, Nj. 231, Ld. 310. manns-fótr, m. a human foot, HkR. ii. 114. manna-fundr, m. a meeting of men, Grág. i. 420. manns-fylgja, u, f., or manna-fylgjur, f. pl. fetches of men, Lv. 69, FS. 68; see fylgja. manna-för, n. pl. men’s footprints, Eg. 578. manna-grein, f. distinction of men, FmS. viii. 21. manns-hauss, m. a human skull, Þorf. Karl. 242. manns-hár, n. human hair, Edda 4, FaS. iii. 266. manns-hold, n. human flesh, FmS. xi. 235. manna-hugir, m. pl., see hugr III. 2, Háv. 55, Þórð. 17 new Ed. manna-hús, n. pl. men’s houses, FbR. 77: human abodes. manns-höfuð, manna-höfuð, m. (he human head, K. Á. 1, FmS. x. 280, Nj. 275. manns-hönd, f. a human hand, FaS. i. 66. manns-kona, u, f. a man’s wife, married woman, Grág. i. 335, 337, 341, 344, 380, BS. i. 777, SkS. 340. manna-lát, n. the loss of men, loss of life, death, Nj. 248, Eg. 585, Orkn. 296. manns-lát, n. a person’s death, decease; heyra mannslát, to hear of a person’s death. manns-líf, n. man’s life, Hom. 6. manns-líki, n. human shape, Edda 9. manna-lof, n. praise of men, Hom. 83. manna-mál, n. human voices, human speech, Nj. 154; or manns-mál, id., in the phrase, það heyrist ekki mannsmál, no man’s voice can be heard, of a great noise. manna-missir, m. the loss of men, Sturl. iii. 7, FaS. ii. 552. manns-morð, n. murder, n. G. l. i. 256. manna-mót, n. = mannfundr, Grág. i. 343. manns-mót, n. manly mien, ‘manfulness,’ FmS. i. 149, xi. 86; þat er mannsmót að honum, he looks like a true man. manna-munr, m. distinction, difference of men, BS. i. 855. manna-múgr, m. a crowd of people,R. 12. manns-mynd, f. the human shape, Stj. 147. manna-reið, f. (a body of) horsemen, Nj. 206. manna-samnaðr, m. = mannsafnaðr, Ísl. ii. 83. manna-seta, u, f. men staying in a place, Ld. 42. manna-skipan, f. the placing of people, as at a banquet, in battle, Korm. 62, Sturl. i. 20, ii. 237. manna-skipti, n. pl. exchange of men, Germ. auswechselung, HkR. i. 8. manna-slóð, f.man’s sleuth,’ a track of men, Sturl. i. 83. manna-spor, n. pl. men’s footprints. Sturl. ii. 90, Eg. 578, Landn. 191. manna-styrkr, m. help, Þórð. 74. manna-sættir, m. a daysman, peacemaker, FmS. x. 51, Eb. manna-taka, u, f. a reception of men, strangers, Fb. ii. 194. manna-tal, n. = manntal, HkR. ii. 340. manns-váði, a, m. danger of life, FmS. viii. 224. manna-vegr, m. a road where men pass, opp. to a wilderness, Grett. 115 A, Ld. 328. manna-verk, n. pl. = mannvirki, man’s work, work by human hands, Fb. i. 541. manns-verk, n. work to be done by a person, n. G. l. i., 38, Gþl. 114. manna-vist, f. a human abode. FmS. i. 226, Jb. 9, Orkn. 434. manns-vit, n. ‘man’s wit,’ human understanding, reason, Nj. 106. manna-völd, n. pl.; in the phrase, e-t er af manna-völdum, it is due to human causes, not by natural causes, e. g. of a fire, the disappearance of a thing, or the like, Nj. 76, FmS. ii. 146, iii. 98. manns-vöxtr, m. a man’s stature, FaS. ii. 508, Hom. 112. manna-þengill, m. king of men, the name of Njörð, Gm. 16, Edda 104. manns-æði, n. human bearing, behaviour. manns-æfi, f. man’s lifetime; mart kann skipask á mannsæfinni, a saying, FmS. vii. 156; mart verðr á mannsætinni, útítt var þat þá er vér vórum ungir, FæR. 195.

Möjlig runinskrift i yngre futhark:ᛘᛅᚦᚱ
Yngre futhark-runor användes från 800- till 1200-talet i Skandinavien och deras utländska bosättningar

Förkortningar som används:

acc.
accusative.
dat.
dative.
eccl.
ecclesiastical.
e. g.
exempli gratia.
Engl.
English.
esp.
especially.
f.
feminine.
gen.
genitive.
Germ.
German.
gl.
glossary.
l.
line.
m.
masculine.
mod.
modern.
n.
neuter.
nom.
nominative.
pl.
plural.
plur.
plural.
qs.
quasi.
R.
Rimur.
sing.
singular.
Teut.
Teutonic.
Ulf.
Ulfilas.
v.
vide.
allit.
alliteration, alliterative.
Gr.
Greek.
Lat.
Latin.
lit.
literally.
opp.
opposed.
Dan.
Danish.
Fr.
French in etymologies.
poët.
poetically.
compds.
compounds.
S.
Saga.
s. v.
sub voce.
freq.
frequent, frequently.
metaph.
metaphorical, metaphorically.
id.
idem, referring to the passage quoted or to the translation
L.
Linnæus.

Verk & författare citerade:

Akv.
Atla-kviða. (A. II.)
Edda
Edda. (C. I.)
Fbr.
Fóstbræðra Saga. (D. II.)
Fms.
Fornmanna Sögur. (E. I.)
Pass.
Passiu-Sálmar.
Bs.
Biskupa Sögur. (D. III.)
Eg.
Egils Saga. (D. II.)
Gm.
Grímnis-mál. (A. I.)
Grág.
Grágás. (B. I.)
Hkr.
Heimskringla. (E. I.)
Hm.
Hává-mál. (A. I.)
K. Þ. K.
Kristinn-réttr Þorláks ok Ketils = Kristinna-laga-þáttr. (B. I.)
Ld.
Laxdæla Saga. (D. II.)
Mar.
Maríu Saga. (F. III.)
Nj.
Njála. (D. II.)
Þiðr.
Þiðreks Saga. (G. I.)
Art.
Artus-kappa Sögur. (G. II.)
Fr.
Fritzner’s Dictionary, 1867.
Hdl.
Hyndlu-ljóð. (A. II.)
Karl.
Karla-magnús Saga. (G. I.)
Vm.
Vilkins-máldagi. (J. I.)
Vþm.
Vafþrúðnis-mál. (A. I.)
Landn.
Landnáma. (D. I.)
Bárð.
Bárðar Saga. (D. V.)
Fas.
Fornaldar Sögur. (C. II.)
Ó. H.
Ólafs Saga Helga. (E. I.)
Greg.
Gregory. (F. II.)
Ann.
Íslenzkir Annálar. (D. IV.)
Eb.
Eyrbyggja Saga. (D. II.)
Fb.
Flateyjar-bók (E. I.)
Fs.
Forn-sögur. (D. II.)
Fær.
Færeyinga Saga. (E. II.)
Grett.
Grettis Saga. (D. II.)
Gþl.
Gulaþings-lög. (B. II.)
Háv.
Hávarðar Saga. (D. II.)
Hom.
Homiliu-bók. (F. II.)
Hrafn.
Hrafnkels Saga. (D. II.)
Jb.
Jóns-bók. (B. III.)
Js.
Járnsíða. (B. III.)
K. Á.
Kristinn-réttr Árna biskups. (B. III.)
Korm.
Kormaks Saga. (D. II.)
Lv.
Ljósvetninga Saga. (D. II.)
N. G. L.
Norges Gamle Love. (B. II.)
Orkn.
Orkneyinga Saga. (E. II.)
Sks.
Konungs Skugg-sjá. (H. II.)
Stj.
Stjórn. (F. I.)
Sturl.
Sturlunga Saga. (D. I.)
Þorf. Karl.
Þorfinns Saga Karlsefnis. (D. II.)
Þórð.
Þórðar Saga hreðu. (D. V.)
➞ Se alla verk som citeras i ordboken

Back