Maðr
Fornnordisk Ordbok - maðr
Betydelsen av det fornnordiska ordet "maðr"
Enligt Cleasby & Vigfussons fornnordisk-engelska ordbok:
Fornnordiskt ord maðr kan betyda:maðr
- maðr
- m., qs. mann-r, which form also occurs in old poets, engi mannr und ranni, Vellekla, (for the change of nn before r into ð see the introduction to letter N); gen. manns, dat. manni, acc. mann, plur. menn, qs. menn-r; with the article, menninir, so always in old writers, but in mod. mennirnir erroneously, as if from mennir: the plur. meðr, answering to the sing. maðr, occurs in old poets—meðr vituð öðling æðra, FmS. vii. 87 (in a verse); Norð-meðr róa naðri, vi. 309 (in a verse); meðr fengu mikit veðr, Edda 102; hirð-meðr, veðja, Rekst., all verses of the 11th and 12th centuries; er meðr Myrkvið kalla, Akv. 5: meðr hlutu sár, FbR. 75 new Ed. (in a verse): gen. pl. manna, dat. mönnum, acc. menn. In Ballads and Rímur after the 15th century, and hence in eccl. writers of later times, a nom. mann is now and then used, esp. in compds influenced by Germ. and Engl., e. g. hreysti-mann, Skíða R. 58; or for the sake of rhyme, ætla þú ekki, aumr mann | af komast muni strafflaust hann, PasS. 14. 17: [Ulf. manna = ἄνθρωπος; in other Teut. languages spelt man, or better mann.]
- maðr
- B. A man = Lat. homo, GR. ἄνθρωπος, also people; eigi vil ek segja frá manninum þvíat mér er maðrinn skyldr, þat er frá manni at segja, at maðr er vel auðigr at fé, Nj. 51; mennskr maðr, a manlike man, a human being, opp. to giants or beings of superhuman strength, Gm. 31; menn eru hér komnir ef menn skal kalla, en líkari eru þeir þursum at vexti ok sýn en mennskum mönnum, Eg. 110; flýjum nú! ekki er við menn um at eiga, Nj. 97; þat hafa gamlir menn mælt, at þess manns mundi hefnt verða ef hann félli á grúfu, Eg. 107; þeir ungu menn (the young people) elskask sín í millum, MaR.; þótt nökkut væri þústr á með enum yngrum mönnum, Ld. 200; fjöldi manns, múgr manns, FmS. ii. 45, 234, xi. 245; þykkir mönnum nökkur várkunn til þess, 192; var þat margra manna mál, at …, Eg. 537, FmS. i. 45; er þat íllt manni? Eg. 604; sá maðr, that person, K. Þ. K. 4; manna beztr, fríðastr …, the best, fairest … of men, passim; allra manna bezt, beyond all men, best of all men, BS. i. 67; kona var enn þriði maðr, HkR. iii. 184; hvárr þeirra manna, each of the wedded fair, Grág. i. 476; góðir menn, good men! in addressing, passim: allit., Guði ok góðum mönnum, to God and all good men, BS. i. 68: sayings, maðr skal eptir mann lifa, man shall live after man (as a consolation), Eg. 322: maðr er manns gaman, man is man’s comfort, Hm. 46; whence huggun er manni mönnum at, PasS. 2. 10: maðr eptir mann, man after man, in succession; or, maðr af manni, man after man, in turn: sýndi maðr manni, man shewed it to man, it went round from hand to hand, FmS. vi. 216; nú segir maðr manni þessi fagnaðar-tíðendi, BS. i. 181, ÞiðR. 142; kunni þat maðr manni at segja at Bróðir felldi Brján, Nj. 275.
- maðr
- 2. phrases, þat veit menn (the verb in sing., the noun in plur.), every one knows that! to be sure! Art. 31, 62, Karl. 48; meðr of veit, Sighvat: mod. viti menn! with a notion of irony; thus also menn segja, men say, (in old poët. usage elliptically, kveða = Lat. dicunt, Vþm. 24, 26, 28, 30, Gm. 13, Hdl. 42, Hm. 11; kváðu, people said, Vm. 33): the sing. maðr = FR. on, mod. Dan. man (in Dan. man siger), is not vernaculaR.
- maðr
- 3. in compds. kvenn-maðr, a woman; karl-maðr, a man: of families, Mýra-menn, Síðu-menn, Landn.: inhabitants, people, Norð-menn, Norsemen; Noregs-menn, the men of Norway; Athenu-menn, Athenians; Korintu-menn, Corinthians; of condition of life, leik-menn, laymen; kenni-menn, clergymen; búand-menn, peasants; valds-menn, rulers; kaup-menn, merchants; sjó-menn, seamen; vinnu-menn, labourers.
- maðr
- 4. degree in a lineage: at þriðja, fjórða, fimta … manni, in the third, fourth, fifth … degree, Grág. i. 321; manni firnari en systrungr …, one degree remoter than …, used of odd degrees (e. g. four on one side and three on the other), ii. 172; hann var manni firr en systrungr Bárðar, he was an odd second cousin of B., Bárð. 165; hence tví-menningar, þrí-menningar, fjór-menningar …, a second, third, fourth … cousin, passim.
- maðr
- II. a man. Lat. vir; vér höfum þrjú skip ok hundruð manna á hverju, FaS. ii. 521; síðan fór hann til manna sinna, FmS. v. 514; greiða eyri gulls hverjum manni, 178; hann fór með of manns yfir landit, iv. 146; and so in countless instances: Sigurðar-menn, the followers of S.; Tuma-menn, konungs-menn, Krist-menn, kross-menn, vii. 293, 299, Ó. H. 216.
- maðr
- 2. a husband; Guð er Kristinnar andar maðr er honum giptisk í trú, GrEg. 31: freq. in mod. usage, maðrinn minn, my husband! dóttur-maðr, a son-in-law.
- maðr
- 3. metaph., vera maðr fyrir e-u, to be man enough for it, able to do it; eg er ekki maðr fyrir því, maðr til þess, id.; hann sýndisk eigi maðr til at setjask í svá háleitt sæti, BS. i. 743; mikill, lítill, maðr fyrir sér, to be a great, strong, weak man, and the like.
- maðr
- III. the Rune m, see introduction.
- maðr
- C. COMPDS, manns- and manna-: manns-aldr, m. a man’s life, generation, 623. 10, FmS. viii. 240, FaS. i. 406. manns-bani, a, m. ‘man’s bane,’ a man-slayer, JS. 49, Ni. 119. manns-barn, n. a ‘man’s bairn;’ in the phrase, hvert m., every child of man, Sturl. i. 47. manna-bein, n. pl. human bones, FmS. i. 230. manns-blóð, n. human blood, Nj. 59, FmS. iii. 125. manna-búkar, m. pl. corpses of slain, FmS. iii. 7, xi. 355. manna-bygð, f. human abodes, opp. to the wilderness, FmS. i. 215. manna-bær, m. dwelling-houses, Ann. 1390. manns-bætr, f. pl. weregild, Eg. 259. manns-efni, n. a man to be; gott-m. (see efni), Eg. 368, FmS. i. 174, FæR. 231. manna-farvegr, m. a foot-path, Gþl. 539. manns-fingr, m. a human finger. manna-forráð, n. ‘man-sway,’ rule, dominion; the godord or priesthood is often in the Laws and Sagas so called, Hrafn. 21, Nj. 149, Grág., Ísl. ii. 402, FmS. x. 45. manna-forræði, n. = mannaforráð, Nj. 231, Ld. 310. manns-fótr, m. a human foot, HkR. ii. 114. manna-fundr, m. a meeting of men, Grág. i. 420. manns-fylgja, u, f., or manna-fylgjur, f. pl. fetches of men, Lv. 69, FS. 68; see fylgja. manna-för, n. pl. men’s footprints, Eg. 578. manna-grein, f. distinction of men, FmS. viii. 21. manns-hauss, m. a human skull, Þorf. Karl. 242. manns-hár, n. human hair, Edda 4, FaS. iii. 266. manns-hold, n. human flesh, FmS. xi. 235. manna-hugir, m. pl., see hugr III. 2, Háv. 55, Þórð. 17 new Ed. manna-hús, n. pl. men’s houses, FbR. 77: human abodes. manns-höfuð, manna-höfuð, m. (he human head, K. Á. 1, FmS. x. 280, Nj. 275. manns-hönd, f. a human hand, FaS. i. 66. manns-kona, u, f. a man’s wife, married woman, Grág. i. 335, 337, 341, 344, 380, BS. i. 777, SkS. 340. manna-lát, n. the loss of men, loss of life, death, Nj. 248, Eg. 585, Orkn. 296. manns-lát, n. a person’s death, decease; heyra mannslát, to hear of a person’s death. manns-líf, n. man’s life, Hom. 6. manns-líki, n. human shape, Edda 9. manna-lof, n. praise of men, Hom. 83. manna-mál, n. human voices, human speech, Nj. 154; or manns-mál, id., in the phrase, það heyrist ekki mannsmál, no man’s voice can be heard, of a great noise. manna-missir, m. the loss of men, Sturl. iii. 7, FaS. ii. 552. manns-morð, n. murder, n. G. l. i. 256. manna-mót, n. = mannfundr, Grág. i. 343. manns-mót, n. manly mien, ‘manfulness,’ FmS. i. 149, xi. 86; þat er mannsmót að honum, he looks like a true man. manna-munr, m. distinction, difference of men, BS. i. 855. manna-múgr, m. a crowd of people, FæR. 12. manns-mynd, f. the human shape, Stj. 147. manna-reið, f. (a body of) horsemen, Nj. 206. manna-samnaðr, m. = mannsafnaðr, Ísl. ii. 83. manna-seta, u, f. men staying in a place, Ld. 42. manna-skipan, f. the placing of people, as at a banquet, in battle, Korm. 62, Sturl. i. 20, ii. 237. manna-skipti, n. pl. exchange of men, Germ. auswechselung, HkR. i. 8. manna-slóð, f. ‘man’s sleuth,’ a track of men, Sturl. i. 83. manna-spor, n. pl. men’s footprints. Sturl. ii. 90, Eg. 578, Landn. 191. manna-styrkr, m. help, Þórð. 74. manna-sættir, m. a daysman, peacemaker, FmS. x. 51, Eb. manna-taka, u, f. a reception of men, strangers, Fb. ii. 194. manna-tal, n. = manntal, HkR. ii. 340. manns-váði, a, m. danger of life, FmS. viii. 224. manna-vegr, m. a road where men pass, opp. to a wilderness, Grett. 115 A, Ld. 328. manna-verk, n. pl. = mannvirki, man’s work, work by human hands, Fb. i. 541. manns-verk, n. work to be done by a person, n. G. l. i., 38, Gþl. 114. manna-vist, f. a human abode. FmS. i. 226, Jb. 9, Orkn. 434. manns-vit, n. ‘man’s wit,’ human understanding, reason, Nj. 106. manna-völd, n. pl.; in the phrase, e-t er af manna-völdum, it is due to human causes, not by natural causes, e. g. of a fire, the disappearance of a thing, or the like, Nj. 76, FmS. ii. 146, iii. 98. manns-vöxtr, m. a man’s stature, FaS. ii. 508, Hom. 112. manna-þengill, m. king of men, the name of Njörð, Gm. 16, Edda 104. manns-æði, n. human bearing, behaviour. manns-æfi, f. man’s lifetime; mart kann skipask á mannsæfinni, a saying, FmS. vii. 156; mart verðr á mannsætinni, útítt var þat þá er vér vórum ungir, FæR. 195.
Möjlig runinskrift i yngre futhark:ᛘᛅᚦᚱ
Yngre futhark-runor användes från 800- till 1200-talet i Skandinavien och deras utländska bosättningar
Förkortningar som används:
- acc.
- accusative.
- dat.
- dative.
- eccl.
- ecclesiastical.
- e. g.
- exempli gratia.
- Engl.
- English.
- esp.
- especially.
- f.
- feminine.
- gen.
- genitive.
- Germ.
- German.
- gl.
- glossary.
- l.
- line.
- m.
- masculine.
- mod.
- modern.
- n.
- neuter.
- nom.
- nominative.
- pl.
- plural.
- plur.
- plural.
- qs.
- quasi.
- R.
- Rimur.
- sing.
- singular.
- Teut.
- Teutonic.
- Ulf.
- Ulfilas.
- v.
- vide.
- allit.
- alliteration, alliterative.
- Gr.
- Greek.
- Lat.
- Latin.
- lit.
- literally.
- opp.
- opposed.
- Dan.
- Danish.
- Fr.
- French in etymologies.
- poët.
- poetically.
- compds.
- compounds.
- S.
- Saga.
- s. v.
- sub voce.
- freq.
- frequent, frequently.
- metaph.
- metaphorical, metaphorically.
- id.
- idem, referring to the passage quoted or to the translation
- L.
- Linnæus.
Verk & författare citerade:
- Akv.
- Atla-kviða. (A. II.)
- Edda
- Edda. (C. I.)
- Fbr.
- Fóstbræðra Saga. (D. II.)
- Fms.
- Fornmanna Sögur. (E. I.)
- Pass.
- Passiu-Sálmar.
- Bs.
- Biskupa Sögur. (D. III.)
- Eg.
- Egils Saga. (D. II.)
- Gm.
- Grímnis-mál. (A. I.)
- Grág.
- Grágás. (B. I.)
- Hkr.
- Heimskringla. (E. I.)
- Hm.
- Hává-mál. (A. I.)
- K. Þ. K.
- Kristinn-réttr Þorláks ok Ketils = Kristinna-laga-þáttr. (B. I.)
- Ld.
- Laxdæla Saga. (D. II.)
- Mar.
- Maríu Saga. (F. III.)
- Nj.
- Njála. (D. II.)
- Þiðr.
- Þiðreks Saga. (G. I.)
- Art.
- Artus-kappa Sögur. (G. II.)
- Fr.
- Fritzner’s Dictionary, 1867.
- Hdl.
- Hyndlu-ljóð. (A. II.)
- Karl.
- Karla-magnús Saga. (G. I.)
- Vm.
- Vilkins-máldagi. (J. I.)
- Vþm.
- Vafþrúðnis-mál. (A. I.)
- Landn.
- Landnáma. (D. I.)
- Bárð.
- Bárðar Saga. (D. V.)
- Fas.
- Fornaldar Sögur. (C. II.)
- Ó. H.
- Ólafs Saga Helga. (E. I.)
- Greg.
- Gregory. (F. II.)
- Ann.
- Íslenzkir Annálar. (D. IV.)
- Eb.
- Eyrbyggja Saga. (D. II.)
- Fb.
- Flateyjar-bók (E. I.)
- Fs.
- Forn-sögur. (D. II.)
- Fær.
- Færeyinga Saga. (E. II.)
- Grett.
- Grettis Saga. (D. II.)
- Gþl.
- Gulaþings-lög. (B. II.)
- Háv.
- Hávarðar Saga. (D. II.)
- Hom.
- Homiliu-bók. (F. II.)
- Hrafn.
- Hrafnkels Saga. (D. II.)
- Jb.
- Jóns-bók. (B. III.)
- Js.
- Járnsíða. (B. III.)
- K. Á.
- Kristinn-réttr Árna biskups. (B. III.)
- Korm.
- Kormaks Saga. (D. II.)
- Lv.
- Ljósvetninga Saga. (D. II.)
- N. G. L.
- Norges Gamle Love. (B. II.)
- Orkn.
- Orkneyinga Saga. (E. II.)
- Sks.
- Konungs Skugg-sjá. (H. II.)
- Stj.
- Stjórn. (F. I.)
- Sturl.
- Sturlunga Saga. (D. I.)
- Þorf. Karl.
- Þorfinns Saga Karlsefnis. (D. II.)
- Þórð.
- Þórðar Saga hreðu. (D. V.)